Feeling september 2020

SEPTEMBERSPANNING IN GEKKE TIJDEN.

artikel in pdf [176 KB]

‘Het is essentieel om in september, wanneer het drukker wordt, kleine pleziertjes niet uit het oog te verliezen’
ANNE-MARIE FRISQUE, AUTEUR VAN DE KRACHT VAN STRESS

Vaarwel vakentie, Hello Stress!

Het einde van de zomervakantie komt in zicht. Ook als je geen twee maanden vakantie had, zorgt september bij velen voor spanning. COVID-19 en alles wat erbij komt, doet er dit jaar nog een extra schep bovenop.

DOOR KELLY DERIEMAEKER.

De eerste schooldag is voor iedereen heel spannend, ja, dat zie je om je heen.” Het zijn de eerste regels van een gedicht dat ik op de lagere school leerde en dat me altijd bijbleef. Ik weet ondertussen dat het niet enkel de schoolstart is die voor stress zorgt. Ook toen ik nog geen kinderen had, deed september mijn bloeddruk steeds opnieuw stijgen. Meer verkeer op de weg, vroeger donker, het deprimerende besef dat de zomer die zich heerlijk voor ons uit leek te spreiden weer voorbij is en dat er een berg werk voor in de plaats komt. Dat zengevoel dat ik tijdens de zomer heb, ebt snel weg.

TERUG NAAR HET NIEUWE NORMAAL

Dit jaar ligt er nog een speciale laag stress overheen, los van nieuwe leerkrachten en vriendjes: iets met preteaching en een virus en alle onzekerheid die daarbij komt kijken. Zo zen was de zomer dit jaar ook niet. Stressniveau: aanzienlijk
tot hoog. Mijn dochter van vier noemt het kriebeltjes, slaapt wat moeilijker, wordt kwaad om niks, voelt zichtbaar irritatie tegenover haar ouders en al even gestresseerde broer van acht, die zijn eigen manieren heeft om zich af te reageren.

Bij mij uit stress zich in een ultrakort lontje, bij mijn man in stilzwijgen. De trein moet weer op de rails, zo voelt het. Terwijl we niet weten of we er wel weer klaar voor zijn en waar die trein dit jaar überhaupt heen rijdt.
Waarom voelen we juist stress? Het is iets waar arts en psychotherapeute Anne-Marie Frisque zich al vele jaren over buigt. Ze is oprichtster van het Stresslabo, een groepspraktijk die therapie geeft aan mensen in stresssituaties. Vanuit haar jarenlange ervaring schreef ze het boek De kracht van stress, waarin ze stelt dat stress een belangrijke functie heeft en niet per se negatief hoeft te zijn. “Stress is een reactie van het lichaam op dreiging”, zegt ze. “Als een zebra een leeuw ziet, dan versnelt de ademhaling, spannen de spieren op, maakt het lichaam zich klaar om te vluchten. Dat is wat stress altijd doet: alles in ons klaarmaken om te vechten, te vluchten of te bevriezen. Dat was onze manier om te overleven in tijden waarin we veel gevaar liepen. Nu reageren we nog altijd op die manier, onze hersenen zijn op dat vlak niet aangepast aan het leven van de eenentwintigste eeuw. Waardoor we dezelfde dreiging voelen als we vijf belangrijke taken af moesten hebben tegen gisteren, of als we veranderingen meemaken, zoals nu met de hele situatie rond COVID-19. September en de heropstart na de zomer is ook zo’n traditionele stressor.”
Volgens Frisque is kortdurende stress niet nadelig, het helpt ons zelfs om beter te presteren, maar stress die zich opstapelt wel. “De zebra ging lopen, waardoor de stress zakte. Wij gebruiken die energie die doorheen de dag met de regelmaat van een klok vrijkomt te weinig op, waardoor we ermee blijven lopen. Net daarom is bewegen door bijvoorbeeld te gaan lopen of wandelen, een uitstekende manier om van die opgebouwde stress af te raken en ervan te herstellen”, zegt ze. Want langdurige stress is zoals we ondertussen weten een oorzaak van heel wat kwalen, zoals uitputting, fysieke klachten, minder voldoening in je job en je leven. “Na de zomer zien we traditioneel meer stress”, zegt Frisque. “Er moet weer van alles geregeld worden rond carpooling voor de buitenschoolse activiteiten, het
werk start weer op, en de lockdown en alles rond COVID-19 zorgt voor veel extra onzekerheid, terwijl we weten dat stress doorgaans afneemt als er structuur en voorspelbaarheid is.”
Toch was het volgens Frisque heel dubbel, de afgelopen maanden. Niet iedereen had dezelfde ervaring.
“Ik zag mensen die de lockdown de gelukkigste periode van hun leven noemden, omdat het drie uur pendelen naar Brussel wegviel, en ik zag mensen die hun veerkracht zagen slinken. Al die mensen gaan de heropstart na de zomer anders tegemoet, maar het zal zeker meespelen.”
Lieve Swinnen, auteur van het pas verschenen boek Op eigen kracht - zeven wetten voor goed ouderschap, ziet als kinder- en jeugdpsychiater in haar praktijk dat mensen met nog meer vragen worstelen na het vreemde school- en werkjaar, en dat ze hun stress minder konden loslaten doorheen de zomer.
“We komen uit een schooljaar waarin de grenzen tussen school en vakantie vervaagden”, zegt ze. “Zeker voor ouders met jonge of kwetsbare kinderen was het al een worsteling, de lockdown was pittig, de maanden erna ook. Mensen toonden zich veerkrachtig en creatief, maar het zorgde zeker voor meer stress, zowel bij ouders als bij kinderen.”

‘Kortdurende stress is niet nadelig, het helpt ons om beter te presteren, maar stress die zich opstapelt wel’
ANNE-MARIE FRISQUE, AUTEUR VAN DE KRACHT VAN STRESS

STRESS IS BESMETTELIJK

Die stress zakt ook lang niet altijd meer tijdens de vakantie. “Daar zien we al een aantal jaar verschuivingen”, kadert Swinnen. “Vroeger had je duidelijke pieken en dalen, en was het wat rustiger tussen Pasen en oktober. Nu zien we dat crisissen zich ook al aftekenen in de zomervakanties, die er ook zonder COVID-19 anders uitzien dan vroeger. In mijn eigen klas was mijn moeder de enige moeder die werkte, en ze stond dan ook nog in het onderwijs (lacht). Nu werken ouders vaak allebei fulltime, zijn er heel wat kampen en gaan kinderen van gescheiden ouders soms meerdere keren op vakantie. Dat maakt het lastiger om tot rust te komen en dingen los te laten.”
Helder afbakenen kan veel schelen, zegt Swinnen. “Ik raad mensen met kinderen aan om er voor zichzelf en voor hun kinderen een datum op te plakken: vanaf 15 augustus beginnen we weer na te denken over school en werk. Dat wil zeggen dat ouders ook moeten kunnen wachten met de aankoop van die boekentas tot dan. Vaak denken ze dat er geen meer zullen zijn (lacht). Het kan ook het moment zijn om te beginnen met voorbereiden en praten over die nieuwe juf. Zeker als je kinderen hebt die geneigd zijn om ergens over te blijven piekeren, kun je afspreken dat je de zorgen opschrijft en in een enveloppe steekt, om dan na 15 augustus te bekijken en te bespreken. Dat kan al voor rust en ruimte zorgen in de vakantie. En een duidelijke boodschap: we gaan ermee aan de slag en we bekijken het samen, maar niet elke dag, een hele zomer lang. Alles op zijn tijd.”

Stress is immers niet alleen nadelig voor diegene die ermee worstelt, maar ook voor de omgeving. Stress is zelfs besmettelijk. Een psychologisch onderzoek uit 2014 aan de universiteit van Dresden wees uit dat baby’s van amper een jaar oud duidelijke stressreacties vertoonden in de vorm van een versnelde hartslag bij de aanblik van hun moeders die een stresserende activiteit uitvoerden. Ander onderzoek dat dit jaar werd uitgevoerd aan de Canadese Washington State University, wijst uit dat stress van moeders besmettelijker is dan stress van vaders. Als ik Swinnen vertel dat ik minder bang ben voor COVID-19 dan voor de besmettelijkheid van mijn eigen stress
tegenover mijn kinderen, dan is ze duidelijk: als ouder mag je je eigen emoties tonen, en aangeven dat je je eigen geschiedenis hebt. Dat je het ook spannend vindt dat het schooljaar opnieuw begint, en je weer anders gaat werken. Swinnen raadt het zelfs aan. In haar boek wijst de psychiater erop dat mensen doorgaans meer kunnen dan ze denken, en wat vaker op hun eigen kracht mogen vertrouwen. En die kracht, die zit voor een ouder grotendeels in verbinding maken met je kind. In het creëren van een veilige plek, waar je over zaken kunt praten. “Kinderen taal geven om over hun gevoelens te spreken, kan kalmerend en troostend werken”, zegt ze.
Volgens Anne-Marie Frisque moet je de stress van mensen om je heen niet per se overnemen. “Als je voelt dat je daar de neiging toe hebt, dan zijn er een paar zaken die je kunt doen”, zegt ze. “Ademhaling is heel belangrijk in dit verhaal. Door stress ga je sneller ademen en door op je buikademhaling te letten, bijvoorbeeld
telkens je aan het rood licht staat of naar het toilet gaat even drie tellen in en zes tellen traag uit te ademen, kun je doorheen je dag een verschil maken op het niveau van stress.”

Frisque wijst erop dat hoe je naar dingen kijkt, ook erg belangrijk is. “Wat je aandacht geeft, groeit, en de manier waarop je zaken interpreteert, bepaalt hoe bedreigend iets aanvoelt. Je kunt een positieve mindset kweken door te focussen op wat wel goed gaat, en dingen in perspectief te zetten. Door dankbaar te zijn voor wat er is. Door je een paar vragen te stellen: wat heb ik vandaag gedaan waar ik me tevreden over kan voelen? Wat heeft iemand anders gedaan waar ik me tevreden over kan voelen en hoe kan ik ervoor zorgen dat dat zich herhaalt? Door in het moment te blijven, en niet al te veel aandacht te besteden aan een onzekere toekomst. Door je af te vragen wat je ziet, voelt, hoort, waar je dankbaar voor kunt zijn. Vaak focussen mensen enorm op die toekomst, en zien ze niet meer wat er zich nu afspeelt. Ik hoor patiënten soms zeggen dat ze voor het eerst weer bloemen opmerkten tijdens een lockdownwandeling, iets wat ze jaren niet eens hadden gezien.”

LEVE DE KLEINE PLEZIERTJES

Ook Lieve Swinnen komt in haar werk vaak terug op het belang van aandacht en tijd, iets waar veel mensen tegenwoordig een chronisch gebrek aan lijken te ervaren. Volgens Swinnen ligt de sleutel in het creëren van structuur en regelmaat in de dagelijkse dingen. Niet enkel voor je kinderen, maar ook voor jezelf, zodat er tijd en ruimte overblijft voor elkaar. “Als ouder ben je er om je kind door de bomen het bos te helpen zien”, zegt ze. “Er is een tendens om dingen spontaan te houden en op hun beloop te laten, maar in de praktijk zien we dat er heel veel energie verloren gaat, omdat er chaos ontstaat en er geen duidelijke afspraken worden gemaakt. Op voorhand nadenken loont, regels en afspraken die voor duidelijkheid zorgen, vereenvoudigen het dagelijks leven”, zegt ze. Nochtans zijn heel wat ouders bang dat te veel structuur en regels hen star en misschien wat afstandelijk maken. “Klopt niet”, zegt Swinnen. “Als je ervoor zorgt dat de dagelijkse dingen geregeld zijn, dan is er net wel ruimte om een warme ouder of partner te zijn. Als er niet elke avond opnieuw moet gezeurd worden over gaan slapen, dan heb je dat uur over voor iets anders. Kinderen weten graag waar ze aan toe zijn, dat zorgt voor een veilig kader. En dat hoeft helemaal niet ingewikkeld of moeilijk te zijn.”

Swinnen verwijst onder meer naar het opstellen van een weekmenu, zodat je niet elke avond moet stressen over eten en je nog naar de supermarkt moet haasten. Zodat je die tijd overhoudt om met je kinderen te praten over hun dag. Ook duidelijke afspraken over bedtijd zorgen ervoor dat je elke avond tijd wint om andere dingen te doen dan zeuren over al dan niet gaan slapen. “In mijn eigen gezin hadden we aan het einde van de grote vakantie de gewoonte om samen te zitten om alle afspraken voor het nieuwe schooljaar te overlopen en in een boekje te schrijven”, vertelt ze. “Dat ging over bedtijd, het aantal uren dat er tv mocht gekeken worden, zakgeld. Alles werd goed doorgenomen, en daarna werd er niet meer over de afspraken gediscussieerd. Dat boekje was mijn bijbel (lacht).”
Anne-Marie Frisque van Stresslabo raadt aan om wanneer je weer aan de slag gaat, zo weinig mogelijk te multitasken. “Multitasken verlaagt je efficiëntie met veertig procent”, verduidelijkt ze. “Je bent geen twee dingen tegelijk aan het doen, maar voortdurend aan het switchen tussen twee taken, wat je een hoop stress en een onvoldaan gevoel bezorgt.” Frisque verwijst onder meer naar de constante notificaties van je smartphone en wat ze overfocussen noemt op al het nieuws rond COVID-19. “Leg die smartphone zo veel mogelijk weg”, raadt ze aan. “Het is juist essentieel om ook in september, wanneer het weer drukker wordt, de kleine pleziertjes van het gewone leven niet uit het oog te verliezen.”

In stresserende periodes hebben we die juist nodig, zegt ze. “Net dan moeten we goed voor onszelf blijven zorgen, door te bewegen, pauzes te nemen, te zorgen voor ontspanning en dat niet aan het toeval over te laten. En te weten waar je invloed op hebt, en waarop niet, en die tweede categorie te leren aanvaarden.”

Daar bestaat een mooie uitdrukking voor, zegt Frisque. Een die ze onder meer gebruiken bij de Anonieme Alcoholisten, maar die voor ons allemaal van toepassing is. “Het gaat zo: ‘Geef me de moed om te veranderen wat ik kan veranderen. Geef me de wijsheid om te accepteren wat ik niet kan veranderen. Geef me het inzicht om het verschil tussen beide te zien’. Veel stress komt voort uit je verzetten tegen de realiteit. Het levert je veel meer op om te kiezen voor dankbaarheid en aanvaarding en te focussen op wat je wel kunt doen”, besluit Frisque.

‘Kinderen taal geven om over hun gevoelens te spreken, kan kalmerend en troostend werken’
LIEVE SWINNEN, AUTEUR VAN
OP EIGEN KRACHT – ZEVEN WETTEN VOOR GOED OUDERSCHAP

‘Kortdurende stress is niet nadelig, het helpt ons om beter te presteren, maar stress die zich opstapelt wel’
ANNE-MARIE FRISQUE, AUTEUR VAN DE KRACHT VAN STRESS

‘Kinderen taal geven om over hun gevoelens te spreken, kan kalmerend en troostend werken’
LIEVE SWINNEN, AUTEUR VAN
OP EIGEN KRACHT – ZEVEN WETTEN VOOR GOED OUDERSCHAP

TIPS OM SEPTEMBER

Zorg dat iedereen voldoende slaapt

Of je nu kinderen hebt of niet, slaap is belangrijk. “Doe jezelf als ouder een groot plezier, en hou het slaapritme van de kinderen ook aan in de vakantie”, zegt Swinnen. “Vermoeide kinderen kunnen nu eenmaal veel minder verdragen.
Werd het slaapschema toch aangepast in de zomervakantie, zorg dan voor een overgang voor de start van het schooljaar. Door terug te schakelen in de week ervoor, loopt alles op dat vlak vlotter.”

Maak tijd om te praten en te luisteren

Met je partner, maar ook met je kinderen. Niet elk kind spreekt makkelijk over school. Laat kinderen die liever tekenen eens een plattegrond tekenen van de klas in de eerste schoolweek. “Vraag wie waar zit, wie zijn of haar vrienden zijn. Dat geeft snel een beeld van hoe een kind zich voelt in de klas”, zegt Lieve Swinnen. “Heb ook respect voor kinderen die niet willen vertellen. Vertel iets over jouw dag, over wat jij het leukste vond. Het kan dat ze terugkoppelen. Sowieso vinden kinderen het fijn om ook iets over jouw leven te horen.”

Focus niet te veel op externe factoren

“Natuurlijk is het belangrijk om te weten wat je moet doen als het gaat over besmettingen,” zegt Anne-Marie Frisque, “maar sommigen vergeten daardoor dat er nog leven is naast het virus. Zorg voor
een breder perspectief, door je af te vragen wat je leven zin geeft, en waar jij wel invloed op hebt. Werk daaraan. Als je te veel focust op problemen, dan worden die alleen maar groter.”

Zorg voor perspectief

“We vinden veel zaken vanzelfsprekend”, zegt Anne-Marie Frisque. “Mijn nichtje ging een tijd geleden met Artsen Zonder Grenzen naar Afrika, en bracht verslag uit van het leven daar. Op een plek waar veiligheid
en middelen allesbehalve vanzelfsprekend zijn, moeten mensen overleven in moeilijke omstandigheden. Soms moeten we beseffen dat wij nu meer comfort en welvaart hebben dan Lodewijk de Veertiende
ooit had in zijn kasteel. We moeten maar op een knopje duwen om licht aan te doen en het lekker warm te hebben, iets waarvoor de Zonnekoning een hoop lakeien nodig had. Dankbaarheid en perspectief kunnen zaken in een heel ander daglicht stellen.”

Plan op voorhand

Denk na over alles wat je onder controle hebt en zet daarop in. Zo heb je meer rek en veerkracht voor wat onvoorspelbaar is.

OP EIGEN KRACHT – 7 WETTEN VOOR GOED OUDERSCHAP VAN LIEVE SWINNEN VERSCHEEN BIJ VAN HALEWYCK. ER HOORT OOK EEN PODCAST BIJ DIE JE VINDT OP SOUNDCLOUD.COM/PELCKMANS-UITGEVERS


DE KRACHT VAN STRESS. STRESS ALS SPRINGPLANK NAAR GEZONDHEID EN GELUK VAN ANNE-MARIE FRISQUE VERSCHEEN BIJ WITSAND UITGEVERS. MEER INFO OP STRESSLABO.BE